رتبه‌بندی شاخص‌های کلیدی اجتناب از مالیات در شرکت‌ها با بکارگیری رویکرد تحلیل عاملی اکتشافی

چکیده

از مباحث مهم حسابداری شیوه اندازه‌گیری و عوامل مؤثر بر اجتناب مالیاتی و معیارهای ارزیابی آن است که به‌منظور سنجش ارتباط آن با مفهوم برنامه‌ریزی مالیاتی موردتوجه است. داده‌های آماری لازم برای محاسبه 12 نرخ مؤثر مالیاتی مشتمل بر شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار در مقطع زمانی پنج‌ساله (1390 تا 1394) بوده است. در این مقطع ثبات نسبی قوانین که لازمه یکسان بودن محیط سنجش است بیشتر از سال‌های بعد فراهم است. با احتساب ارقام مالیاتی ابرازشده ضمن اظهارنامه و قطعیت‌یافته طبق حسابرسی مالیاتی، طبق نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی، بیشترین تکرارشوندگی بارهای عاملی با عامل‌های مالیات تعهدی و پرداخت‌شده در بلندمدت بوده است لذا معیارهای مبتنی بر اقلام تعهدی مشابه معیارهای مبتنی بر اقلام نقدی و هر دو متفاوت از اقلام تفاضلی بوده‌اند همچنین تغییر چارچوب زمانی از سالانه به چندساله ضمن کاهش خطاهای آماری، محتوای اطلاعاتی بیشتر، نتایج قابل‌اتکاتر و مناسب‌تری در مقابل دوره مالی واحد حاصل می‌کند لذا با لحاظ کردن ارقام مالیات قطعیت‌یافته، بیشترین ضریب توضیح‌دهندگی را تفاضل نرخ مؤثر نقدی TA_Cash_ETR و کمترین را تفاوت سود حسابداری و مشمول مالیات Perm داشته‌اند و با احتساب ارقام مالیات ابرازشده، دو معیار تفاضل نرخ مؤثر نقدی TA_Cash_ETR و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی سه‌ساله Cash_ETR3 دارای بیشترین و تفاوت‌های دائمی مبتنی بر اقلام تعهدی اختیاری DTAX دارای کمترین ضرایب توضیح‌دهندگی بوده‌اند به‌عبارتی معیارهای مزبور بیشترین و کمترین مناسبت را در خصوص سنجش اجتناب مالیاتی شرکت‌های فعال در محیط اقتصادی ایران دارند. همچنین علیرغم آنکه لحاظ کردن ارقام قطعیت‌یافته شرکت‌ها به‌منظور سنجش هدف تحقیق حائز اهمیت بیشتری است، با احتساب ارقام ابرازشده ضمن اظهارنامه و پیش از حسابرسی مالیاتی نیز معیارهای مزبور مؤثر و قابل‌اتکا بوده‌اند.